در عصر جهانی شدن و رونق تجارت بین المللی، همکاری و ارتباطات تجاری بین کشورها به عنوان یکی از عوامل اساسی تحقق رشد و توسعه اقتصادی مطرح است. در این راستا، کشور ایران با وجود موقعیت جغرافیایی خاص و منابع غنی، به عنوان یکی از پیشروان تجارت در خاورمیانه شناخته می شود. ایران به دلیل جاذبه های خود برای سرمایه گذاری و همچنین وجود بازارهای صادراتی پرقدرت، همواره مورد توجه کشورهای همسایه قرار گرفته است.
یکی از همسایگان حیاتی ایران، کشور ترکمنستان است. ترکمنستان به عنوان یکی از کشورهای منطقه آسیای مرکزی، با دارا بودن منابع طبیعی غنی و موقعیت جغرافیایی استراتژیک، به عنوان یک بازار مهم برای صادرات ایران شناخته می شود. در سال های اخیر، روابط تجاری بین ایران و ترکمنستان به صورت چشمگیری افزایش یافته است و تجارت دوجانبه بین دو کشور به سطح یک میلیارد دلار نیز رسیده است.
وقتی برای ما ایرانی‌ها عنوان شریک تجاری منطقه‌ای به گوش می‌رسد، به طور معمول به کشورهایی مانند افغانستان در شرق و عراق در غرب، و البته امارات در جنوب فکر می‌کنیم. شاید حتی روسیه، ترکیه و عمان نیز توجه ما را به خود جلب کنند. اما همسایه شمال شرقی‌مان، ترکمنستان، به طور معمول در این لیست نیست. اخبار حاکی از آن است که باید به نام ترکمنستان عادت کنید؛ زیرا از این به بعد بیشتر درباره آن به عنوان شریک تجاری ایران خواهید شنید.
شرکت حمل و نقل بین المللی کارکیا ترابر آسیا، با تجربه و تخصص خود در زمینه حمل و نقل بین المللی، شرایط مناسبی برای سرمایه‌گذاری و همکاری با ترکمنستان فراهم کرده است. با استفاده از شبکه گسترده حمل و نقل خود و توانایی های مالی و فنی قدرتمند، شرکت کارکیا ترابر آسیا پتانسیل بالایی برای انجام تجارت یک میلیارد دلاری با ترکمنستان دارد.
مبادلات تجاری بین ایران و ترکمنستان در دهه ۸۰ شروع به توسعه کرد و در سالهای بعد ابتدا رکود یافت و سپس روند نزولی پیدا کرد. براساس آمارهای گمرک جمهوری اسلامی ایران، حجم صادرات ما به ترکمنستان در سال ۱۳۸۵ از ۱۴۴ میلیون دلار به ۵۳۲ میلیون دلار در سال ۱۳۹۰ رسید. اما در آخرین سال دهه ۹۰، یعنی سال ۱۳۹۹، این عدد به ۱۳۷ میلیون دلار کاهش یافت.
اما در سال ۱۴۰۰، این روند تغییر کرده و به طور ناگهانی از ۱۳۷ میلیون دلار به ۳۳۵ میلیون دلار افزایش یافت.
با وجود تغییراتی که در رویه‌های دیپلماسی اقتصادی ایران و همچنین روابط سیاسی دو کشور ایجاد شده است، به نظر می‌رسد این روند، تغییر مسیر قبلی را تجربه نخواهد کرد؛ بازار ترکمنستان در سالهای اخیر تغییر کرده و فعالان اقتصادی ایران آرام آرام جای پای خود را در این بازار جذاب پیدا کرده‌اند.
به گفته «غلامعباس ارباب خالص»، سفیر ایران در عشق‌آباد، حجم تجارت بین دو کشور در سال جاری، با افزایش ۵۵ درصد نسبت به سال گذشته، از ۴۶۰ میلیون دلار به ۶۰۰ میلیون دلار خواهد رسید و پیش بینی می‌شود که این رقم در سال آینده رکورد یک میلیارد دلار را بشکند.
او همچنین از فعال شدن مرزهای لطف‌آباد، باجگیران، سرخس و اینچه‌برون پس از پشت سر گذاشتن دوره پاندمیک خبر می‌دهد و اظهار می‌کند که هم اکنون روزانه ۶۰۰ کامیون از این چهار مرز ایران و ترکمنستان عبور می‌کنند.
شرح کامل این گفت و گو را در ادامه بخوانید:
ایرنا: حدود ۱۲۰۰ کیلومتر مرز ایران و ترکمنستان، ظرفیت قابل توجهی است که به نظر می‌رسد تا پیش از این مغفول مانده بود؛ این مرز اکنون چه امکانی برای تجارت ایران فراهم کرده است؟
ارباب خالص: چهار معبر مرزی گشایش یافته در مرزهای دو کشور، یعنی مرزهای سرخس، باجگیران، لطف آباد و اینچه برون، در استان‌های خراسان رضوی و گلستان و همچنین بنادر دریایی مثل امیرآباد و انزلی، از طرفی دروازه‌های همکاری‌های ما با ترکمنستان و در ادامه، دروازه‌های ورود ما به کشورهای آسیای مرکزی از طریق ترکمنستان هستند.
در بخش حمل و نقل جاده‌ای، روزانه حدود ۶۰۰ دستگاه کامیون از مرزهای مختلف دو کشور عبور می‌کند که شامل حدود ۲۵۰ دستگاه از مرز لطف‌آباد، ۲۵۰ دستگاه از مرز سرخس، ۱۰۰ دستگاه از مرز اینچه‌برون و ۱۵ دستگاه هم از مرز باجگیران می‌شود.
این مبادی مرزی نه تنها برای کشور ما، حتی برای کشورهایی مانند عراق، ترکیه، پاکستان، کشورهای حوزه خلیج فارس و ماورای بهار از جمله هند، ویتنام و … هم کارکرد دارد؛ به طوری که ترانزیت جاده‌ای ترکیه کماکان از کشور ما انجام می شود و روزانه ده‌ها کامیون از مرز بازرگان وارد کشور ما می‌شود و در مقابل، از سه معبر دیگر به مقصد ترکمنستان یا آسیای مرکزی خارج می‌شود.
در کنار این ظرفیت ریلی، مرز اینچه‌برون نیز بخش دیگری از ظرفیت ریلی کشورمان با ترکمنستان و کشورهای آسیای مرکزی از طریق راه‌آهن سه جانبه ایران – ترکمنستان – قزاقستان است.
البته باید توجه داشته باشیم که این ظرفیت ترانزیتی، فقط جاده‌ای نسبت و شامل خطوط ریلی هم می‌شود؛ امروزه سرخس یکی از بزرگترین ظرفیت‌های ریلی کشور ما به حساب می‌آید که روزانه بیش از ۴۰۰ تا ۴۵۰ دستگاه واگن در این مرز تبادل می‌شود.
این در حالی است که ریل ترکمنستان و در کل، ریل‌های آسیای مرکزی – که ریل شوروی سابق به شمار می‌آیند – به دلیل سیاست‌های آن زمان، ریل عریض هستند و با ریل‌های نرمال دنیا متفاوت است؛ این مساله تا حدودی کار را سخت کرده و قطارهای ما نمی‌توانند وارد ترکمنستان شوند و از آن طرف، قطارهای آنها هم نمی‌تواند وارد کشور ما شوند؛ بنابر این، در حالی مبادلات ما به ۴۵۰ واگن در روز رسیده است که مجبوریم با تعویض «بوژی» حمل و نقل ریلی را بین این دو کشور برقرار کنیم. این نکته را به این دلیل توضیح دادم که اگر با این مساله مواجه نبودیم، حتما ظرفیت حمل و نقل ریلی به روزانه یک هزار دستگاه می‌رسید.
(توضیح اینکه به دلیل متفاوت بودن ریل‌ها به ویژه در کشورهای استقلال یافته از اتحادیه جماهیر شوروی، واگن در مرز از روی چرخ و محور ایرانی برداشته می‌شود و بر روی چرخ و محور کشور مقصد گذاشته می‌شود.)این دروازه‌ها و مناسبات ترانزیتی باعث شده است مبادلات تجاری ما با ترکمنستان و همچنین آسیای مرکزی و از طریق آسیای مرکزی به شمال و روسیه و همچنین به شرق و چین و از آن طریق ایران به دریای آزاد و سایر کشورهای دنیا تسهیل شود.
ترانزیت جاده‌ای ترکیه کماکان از کشور ما انجام می شود و روزانه ده‌ها کامیون از مرز بازرگان وارد کشور ما می‌شود و در مقابل، از سه معبر دیگر به مقصد ترکمنستان یا آسیای مرکزی خارج می‌شود.ایرنا: علاوه بر مبادلات تجاری، حوزه انرژی نیز یکی از زمینه‌های همکاری دو کشور به حساب مآیا دو کشور برای توسعه روابط خود در این زمینه‌ها هم برنامه‌ای دارند؟ی‌آید؛
ارباب خالص: بله؛ ما هم اکنون در زمینه‌های مختلف آب، برق و گاز همکاری‌های دوجانبه داریم؛ شاخص همکاری‌های ما در حوزه انرژی، پروژه مشترک سد دوستی است که سالها قبل در مرز سرخس توسط ایران احداث شد و محل بهره‌برداری مشترک دو کشور است و ما از آب مخزن این سد برای تامین آب شرب مشهد و اراضی کشاورزی سرخس استفاده می‌کنیم.
این همکاری، یک نمونه‌ی همکاری خوب میان دو کشور است؛ علاوه بر این، در حوزه برق، ما واردات برق از ترکمنستان را داریم و در حوزه گاز هم همین طور.
در زمینه مبادلات گازی، با حل و فصل مسایلی که بین شرکت‌های گاز دو کشور انجام شد، همکاری‌ها گسترده‌تر شده است و با قرارداد سواپ گاز که یک سال و نیم قبل بین ترکمنستان و جمهوری آذربایجان از طریق ایران، امضا شد، الان ظرفیت سواپ گاز نسبت به سال قبل دو برابر شده و تقریبا هشت میلیون متر مکعب سواپ گاز در خلال این قرارداد انجام می‌شود.
ایرنا: در یکی دو سال اخیر از طرفی شاهد توسعه مبادلات تجاری و از طرف دیگر شاهد تسهیل همکاری‌های اقتصادی میان دو کشور و رویکرد مثبت ترکمنستان به کشورمان هستیم، این تغییرات از کجا آغاز شد؟
ارباب خالص: ظرف دو سال اخیر ما شاهد بهبود و ارتقا همکاری‌های دوجانبه به ویژه در حوزه اقتصادی هستیم که این رویکرد در نتیجه اتخاذ دیپلماسی هوشمند به ویژه توسعه روابط با همسایگان و توام با اعتماد سازی فراهم شده است؛ این رویه، مخصوصا در حوزه همکاری با ترکمنستان باعث جلب اعتماد طرف ترکمن و منجر به توسعه همکاری‌ها شده است.
ایرنا: برای این همکاری‌های اقتصادی، مشکلی در زمینه روابط بانکی نداریم؟
ارباب خالص: ما یک شعبه بانک صادرات در عشق آباد داریم؛ تنها بانک خارجی مستقل و مستقر در ترکمنستان، بانک صادرات ایران است؛ تجار ما با ضمانت‌نامه‌هایی که در این بانک صادر می‌شود، از طریق شعبه‌هایش در ایران و کشورهای دیگر، می‌تواند روان‌سازی تجارت و روابط پولی را ایجاد کنند.
ایرنا: حرف پایانی؟
ارباب خالص: اکنون فضای خوبی در ترکمنستان برای هر گونه همکاری با کشورمان و به ویژه تجارت وجود دارد؛ فعالان اقتصادی ایران باید بیایند و ظرفیت‌ها را بسنجند. البته متقابلا ترکمن‌ها هم کالاهایی دارند که مورد نیاز ماست؛ از جمله تولیدات پنبه ای مثل پارچه نخ، محصولات پتروشیمی و کودهای کشاورزی در حوزه بعضی کودهای کشاورزی و همچنین صنایع دستی، ظرفیت هایی برای صادرات دارند.
ظرف چند سال اخیر، در ترکمنستان یک لایه جدیدی از تجار جوان ظهور پیدا کرده‌اند، دولت هم اتحادیه صنعتگران کارآفرین را با ۲۵ هزار عضو ایجاد کرده است که همه آنها، می‌توانند در زمینه‌های مختلف با فعالان اقتصادی ما همکاری داشته باشند.
فعالان اقتصادی ایرانی به ترکمنستان سفر کنند و وضعیت فعلی این کشور را ببینند؛ این کشور نسبت به ۲۰ سال گذشته بسیار تغییر کرده است؛ قدرت خرید مردم بالا رفته است و قدرت انتخاب آنها هم زیاد شده است. به بازرگانان ایرانی پیشنهاد می‌کنم به ترکمنستان بیش از گذشته توجه داشته باشند و با اتخاذ تجارت سالم، امن و منصفانه از این بستر همکاری و با توجه به سوابق تجاری میان دو کشور، بهره لازم را ببرند.
